अप्रिल फूल दिवस २०२४, जान्नुहोस् कसले कसलाई पहिलो पटक मूर्ख बनायो
देउराली फाउण्डेसन काठमाण्डौं ।
अप्रिल फूल दिवस १ अप्रिलमा मनाइन्छ। यो दिनलाई संसारभर मुर्ख दिवस भनिन्छ। यस दिन मानिसहरु आफ्ना साथीभाइ र आफन्तलाई मुर्ख बनाएर खुशी हुन्छन् । तर के तपाईलाई थाहा छ अप्रिल फूल किन मनाइन्छ ? तपाईलाई पनि थाहा छ अप्रिल फूलको दिन कहिले र कसरी सुरु भयो। यस दिनको महत्व के छ र यससँग के कस्ता कथाहरू जोडिएका छन्।
अप्रिल फूल दिवस नेपालमा मात्र नभई विश्वभर मनाइन्छ। केही देशहरूमा, अप्रिल १ छुट्टी हो। तर नेपाल लगायत केही देशमा अप्रिल फूल दिवसमा बिदा हुँदैन । अप्रिल १ मा, सबै प्रकारका ठट्टाहरूलाई अनुमति छ। यति मात्र होइन, जससँग जोक्स बनाइन्छ, उनीहरुलाई पनि नराम्रो लाग्दैन ।
मूर्ख दिवस वा अप्रिल फूल दिवस विभिन्न देशहरूमा विभिन्न तरिकाले मनाइन्छ। केही देशहरू – अष्ट्रेलिया, न्यूजील्याण्ड, दक्षिण अफ्रिका र बेलायतमा, अप्रिल फूल डे दिउँसो सम्म मात्र मनाइन्छ। यी देशहरूमा दिउँसोसम्म अप्रिल फूल दिवस मनाइनुको कारण यहाँका पत्रपत्रिकाहरूले बिहानको अंकमा मात्रै पहिलो पृष्ठमा अप्रिल फूल दिवससँग सम्बन्धित धारणा राख्छन्। यसबाहेक फ्रान्स, आयरल्याण्ड, इटाली, दक्षिण कोरिया, जापान, रुस, नेदरल्यान्ड्स, जर्मनी, ब्राजिल, क्यानडा र अमेरिकामा दिनभर ठट्टाको श्रृङ्खला चलिरहन्छ र दिनभर मुर्ख दिवस मनाइन्छ ।
पहिलो पटक अप्रिल फूल दिवस कहिले मनाइयो भन्ने बारे कुनै खास जानकारी छैन। तर केही मानिसहरु फ्रेन्च क्यालेन्डरमा आएको परिवर्तन पनि अप्रिल फूल दिवस मनाउने कारण हुनसक्ने विश्वास गर्छन् । अप्रिल फूलसँग सम्बन्धित धेरै लोकप्रिय कथाहरू छन्।
अप्रिल फूलको कथा र इतिहास
अप्रिल १ र मूर्खता बीचको सबैभन्दा पुरानो रेकर्ड गरिएको सम्बन्ध चौसरको क्यान्टरबरी टेल्स (१३९२) मा पाइन्छ। धेरै लेखकहरूले जनवरी १ लाई नयाँ वर्षको दिनको रूपमा मनाउने अभ्यास १६ औं शताब्दीमा छुट्टी सिर्जना गर्न सुरु भएको सुझाव दिन्छ, तर यो सिद्धान्तले कुनै पुरानो सन्दर्भहरू उद्धृत गर्दैन।
अप्रिल १ मा धेरै रमाइला घटना घटेका छन्
इतिहास हेर्ने हो भने १ अप्रिलमा धेरै रमाइला घटना घटेका छन् जसका कारण यो दिनलाई अप्रिल फूल दिवसका रुपमा मनाउन थालिएको छ । उदाहरणका लागि, १५३९ मा फ्लेमिश कवि ‘डे डेने’ ले एक धनी व्यक्तिको बारेमा लेखे जसले अप्रिल १ मा आफ्ना नोकरहरूलाई मूर्ख काममा पठाए। १ अप्रिल १६९८ मा धेरै मानिसहरू ‘सिंहको धुलाई हेर्न’ लन्डनको टावरमा ठगिएका थिए। द क्यान्टरबरी टेल्स (१३९२) का लेखकले आफ्नो एउटा कथा ‘द नन्स प्रिस्ट्स टेल’ मा ३० मार्च र २ दिन लेखेका थिए, जुन प्रिन्टिङ त्रुटिका कारण ३२ मार्च भयो, जुन वास्तवमा १ अप्रिल थियो। यस कथामा एक घमण्डी भाले धूर्त स्यालले मूर्ख बनाएको थियो। यो गल्तीपछि १ अप्रिलमा स्यालले कुखुरालाई मूर्ख बनाएको बताइएको छ । उही समयमा, महान अंग्रेजी साहित्यकार जेफ्री चौसरको ‘क्यान्टरबरी टेल्स (१३९२)’ पहिलो पाठ हो जहाँ अप्रिल १ र मूर्खता बीचको सम्बन्धको उल्लेख गरिएको थियो।
द क्यान्टरबरी टेल्स (१३९२) का लेखकले आफ्नो एउटा कथा ‘द नन्स प्रिस्ट्स टेल’ मा ३० मार्च र २ दिन लेखेका थिए, जुन प्रिन्टिङ त्रुटिका कारण ३२ मार्च भयो, जुन वास्तवमा १ अप्रिल थियो। यस कथामा एक घमण्डी भाले धूर्त स्यालले मूर्ख बनाएको थियो। यो गल्तीपछि १ अप्रिलमा स्यालले कुखुरालाई मूर्ख बनाएको बताइएको छ । उही समयमा, महान अंग्रेजी साहित्यकार जेफ्री चौसरको ‘क्यान्टरबरी टेल्स (१३९२)’ पहिलो पाठ हो जहाँ अप्रिल १ र मूर्खता बीचको सम्बन्धको उल्लेख गरिएको थियो। यस्ता धेरै कथाहरु छन् जसका कारण १ अप्रिलमा धेरै रमाइला घटनाहरु घटेका छन् र केहि योजनाहरु बनेका छन् जसका कारण १ अप्रिललाई रमाइलो रुपमा अप्रिल फुल डेको रुपमा मनाउन थालिएको छ । नन्स प्रिस्ट टेल नामक कथाका अनुसार इङ्गल्याण्डका राजा रिचर्ड द्वितीय र बोहेमियाकी रानी एनीको स्वयंवरको मिति ३२ मार्च घोषणा गरिएको थियो, जसलाई त्यहाँका मानिसहरूले सत्य मानेर मूर्ख बनेका थिए। त्यसयता ३२ मार्च अर्थात १ अप्रिललाई अप्रिल फूल दिवसका रूपमा मनाइन्छ। नयाँ वर्ष अप्रिल फूल
अर्को कथा अनुसार पुरातन युरोपमा हरेक वर्ष अप्रिल १ मा नयाँ वर्ष मनाइन्थ्यो। १५८२ मा, पोप ग्रेगरी १३ ले नयाँ क्यालेन्डर अपनाउन निर्देशन दिए जसमा नयाँ वर्ष जनवरी १ बाट मनाउन भनिएको थियो। रोमका अधिकांश मानिसहरूले यो नयाँ क्यालेन्डर अपनाए, तर धेरै मानिसहरू अझै पनि अप्रिल १ लाई नयाँ वर्ष मान्छन्। त्यसपछि तिनीहरूले त्यस्ता मानिसहरूलाई मूर्ख ठाने र तिनीहरूको मजाक गरे।
यो १९१५ थियो जब एक ब्रिटिश पाइलटले जर्मनीको लिले एयरपोर्टमा ठूलो बम खसाले। यो देखेर मानिसहरू यता-उता दौडन थाले, मानिसहरू धेरै बेर लुकेर बसे। तर धेरै समय बितिसक्दा पनि विष्फोट नभएपछि मानिसहरु फर्केर आएर देखे । जहाँ अप्रिल फूल डे लेखिएको एउटा ठूलो फुटबल थियो । आज बोलेका झुट या मूर्ख बनाउने शब्दलाई चोट नपूर्याओस्, मूर्ख वनाउनुहोस तर हँसाउन नभुल्नुहोस् । देउराली फाउण्डेसनको तर्फ बाट अप्रिल फूल हाउस फूल होस् शुभकामना ।
