देउराली फाउण्डेसन काठमाण्डौं

विश्व रंगमञ्च दिवस आज संसारभरका कलाकारहरूलाई समर्पित, यसको इतिहास जान्नुहोस्

विश्व रंगमञ्च दिवसको इतिहास रंगमञ्च र कलाप्रति सम्मान र चेतना बढाउने पहल हो।विश्व रंगमञ्च दिवस २७ मार्चमा विश्वभर मनाइन्छ। सबै थिएटर कलाकारहरूको लागि यो सबैभन्दा विशेष दिन हो। सन् १९६१ मा यो दिवस मनाउन थालिएको हो । विश्व रंगमञ्च दिवस आयोजना गर्नुको उद्देश्य रंगमञ्चको महत्व र त्यसको सामाजिक प्रभावबारे जनतालाई सचेत गराउनु रहेको छ । आफ्नो अभिनय र सिर्जनशीलताले दर्शकलाई मनोरञ्जन दिने सबै रंगमञ्च कलाकारहरूलाई यो दिन समर्पित छ ।

कल्पना, भावना र अभिनयको रंगमंच एउटा यस्तो मञ्च हो जसले दर्शकलाई जीवनका धेरै पक्षहरूबारे सचेत गराउँछ, हसाउँछ, रुवाउँछ र सोच्न बाध्य बनाउँछ। सन् १९६१ मा पहिलो पटक अन्तर्राष्ट्रिय रंगमञ्च संस्थानले विश्व रंगमञ्च दिवस मनाएको थियो, जुन २७ मार्चमा अन्तर्राष्ट्रिय रंगमञ्च समुदाय र आईटीआई केन्द्रहरूले मनाउन थालेको थियो।

रंगमञ्च कहिले सुरु भयो ?

अन्तर्राष्ट्रिय रंगमञ्च संस्थानले सन् १९६१ मा विश्व रंगमञ्च दिवसको स्थापना गरेको थियो । यो संस्था युनेस्कोको सहयोगी संस्था हो, जसले विश्वभर थिएटरलाई बढावा दिन्छ। १९६२ मा, प्रसिद्ध नाटककार जीन कोक्टोउले विश्व रंगमञ्च दिवसको लागि पहिलो सन्देश लेखे, जसमा उनले थिएटरको महत्त्व र समाजलाई प्रभाव पार्ने क्षमतालाई हाइलाइट गरे। पेरिसमा आयोजित ‘थिएटर अफ नेशन्स’ सिजनको उद्घाटनको वार्षिकोत्सव मनाउन मार्च २७ लाई विश्व रंगमञ्च दिवसको रूपमा रोजिएको थियो।

सबैभन्दा पुरानो थिएटर

डायोनिसस् को थिएटर संसारको सबैभन्दा पुरानो थिएटर हो, ६ औं शताब्दी ईसा पूर्व मा निर्मित। थिएटर ग्रीक पौराणिक कथामा मदिरा र उत्सवको देवता डायोनिससलाई समर्पित थियो। यस रंगमञ्चमा मञ्चन गरिएका नाटकहरू धार्मिक अनुष्ठानको हिस्सा हुन्थे। यी नाटकहरूमा प्रायः देवता र नायकहरूको कथाहरू चित्रण गरिएको थियो। पहिलो नाटकहरू एथेन्सको एक्रोपोलिसमा अवस्थित डायोनिससको थिएटरमा आयोजित गरिएको थियो। यो नाटक प्रारम्भिक पाँचौं शताब्दी ईसा पूर्वको मानिन्छ।

विश्वभरका धेरै अन्तर्राष्ट्रिय थिएटर संस्थानहरूले यो दिवसलाई विभिन्न तरिकाले मनाउँछन्। हरेक वर्ष जस्तै यस वर्ष पनि विश्व रंगमञ्च दिवसको नारा तय गरिएको छ । ‘हृदयबीचको सञ्चारको पुलको रूपमा रंगमञ्च, सांस्कृतिक विविधताको माध्यमका रूपमा रंगमञ्च र युवाशक्तिको विस्फोटका लागि रंगमञ्च’ भन्ने विषय रहेको छ । थियेटरले मानिसहरूलाई जोड्न, संस्कृतिहरू प्रदर्शन गर्न र युवाहरूलाई सशक्त बनाउन खेल्ने विविध भूमिकाहरूलाई हाइलाइट गर्दछ।समग्र मानव जीवन चित्रण गर्ने प्रभावशाली विधाको रुपमा नाटकलाई लिइन्छ । समाजलाई सहि बाटो हिडाउन, विसंगति तथा विकृति हटाउन नाटक प्रभावकारी मानिन्छ ।

पछिल्लो समय नेपाली रंगमञ्चमा युवा पुस्ताको आकर्षण पनि बढ्दो छ । तर उनीहरुको आर्थिक अवस्थामा भने सुधार आउन सकेको छैन । नाटकमा अभिनय गरेर मात्रै गुजरा चलाउन कठिन भएको रंकर्मीहरुले बताइरहेको यस अवस्थामा रंगमञ्चके ब्यबस्थापन, प्रवर्धन र रंगकर्मीहरुको पेसागत सुरक्षातर्फ पनि आज समबन्धीत निकायको ध्यान जाओस्, शुभकामना ।